Tại sao phải bỏ môn lịch sử?

Mặc Lâm, biên tập viên RFA,
2015-10-13

10132015-y-histo-subjc-sh-be-kic-out.mp3

 

Phạm Xuân Hải, thí sinh duy nhất thi Môn Sử tại điểm thi Trường THPT Yên Thành 2

Courtesy doisongphatluat/TT

 Bộ GD&ĐT đang công khai Dự thảo Chương trình Giáo dục phổ thông đến các trường phổ thông trên toàn quốc nhằm lấy ý kiến và góp ý. Nhiều người cho rằng Dự thảo này sẽ từng bước “khai tử” môn Lịch sử trong các môn học phổ thông cũng như đi đến việc “nói không” với nó trong các kỳ thi quốc gia tốt nghiệp và tuyển sinh vào đại học, cao đẳng.
Lịch sử “môn tự chọn”

Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể đã gạt môn Lịch sử ra khỏi chương trình giáo dục cơ bản, cấp tiểu học và trung học, và biến môn học này thành “môn tự chọn” đã đẩy sự lo ngại bấy lâu về sự xuống cấp của việc dạy và học môn lịch sử mà Bộ Giáo dục là cơ quan chịu trách nhiệm trực tiếp xuống một tầng nấc khác: khai tử môn lịch sử.
Dự thảo môn lịch sử thành tự chọn có phải là biện pháp phủi tay với môn lịch sử hay không đang là đề tài khá gay gắt bên cạnh các vấn đề thời sự nóng bỏng khác đang diễn ra trong xã hội.
Trong kỳ tuyển sinh năm 2011 cả nước sửng sốt với 98% có nơi 99% số thí sinh bị trượt môn sử. Từ đó đến nay vẫn không có dấu hiệu nào khả quan hơn vì nhiều nguyên nhân, mà nguyên nhân lớn nhất khiến môn lịch sử trở thành gánh nặng cho cả người học lẫn dạy là chán môn lịch sử.

    GS-TSKH Nguyễn Minh Thuyết nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội giải thích việc này như sau:
-Thật ra thì môn lịch sử học sinh học từ tiểu học cho tới khi lên đến hết trung học cơ sở là học với tất cả các môn khác không phải là môn tự chọn. Cho tới khi lên trung học phổ thông vì chủ trương học theo ban để phục vụ cho nghề nghiệp tương lai của học sinh cho nên nếu học sinh nào chọn con đường Khoa học xã hội thì môn lịch sử sẽ là môn bắt buộc còn nếu học môn khác thì môn lịch sử là môn  tự chọn. Nhưng tự chọn là như thế này, nếu học sinh học môn khoa học tự nhiên thì sẽ phải chọn các chuyên môn khoa học xã hội là môn tự chọn. Một trong các môn khoa học xã hội ấy có thể là ngữ văn hay lịch sử vì vậy tôi nghĩ không có gì ảnh hưởng lắm.

Khi lên trung học phổ thông vì chủ trương học theo ban để phục vụ cho nghề nghiệp tương lai của học sinh cho nên nếu học sinh nào chọn con đường Khoa học xã hội thì môn lịch sử sẽ là môn bắt buộc còn nếu học môn khác thì môn lịch sử là môn tự chọn

GS-TSKH Nguyễn Minh Thuyết

GS Trần Đức Cường nguyên Viện trưởng Viện Sử học Việt Nam cho biết suy nghĩ của ông nếu môn lịch sử bị khai tử:
-Tôi đã nghe nói và biết về chuyện này. Tôi nghĩ rằng nó không thỏa đáng bởi vì lịch sử có một vai trò hết sức quan trọng trong việc giáo dục truyền thống yêu nước cho mọi thế hệ và nhất lả tình hình đất nước đang có những khó khăn như chúng ta đã biết. Đứng trước những thách thức hiện nay trong tình hình quốc tế hết sức phức tạp thì việc giáo dục bồi dưỡng tinh thần yêu nước cho mỗi người dân dù rằng họ ở vị trí nào là hết sức quan trọng và do đó tôi nghĩ rằng môn sử không được coi là môn bắt buộc là không thỏa đáng.
Tôi cũng xin nói ngay là Hội Khoa học lịch sử là cái nơi mà hiện nay chúng tôi đang cộng tác với nhau thì đã nhiều lần góp ý với Bộ giáo dục và Đào tạo về việc cần phải nâng cao chất lượng môn sử cũng như chất lượng sách giáo khoa. Chúng tôi cũng đã có ý kiến để có thể tiến tới việc cải tiến sao cho nó ngắn gọn hơn, tập trung vào trọng điểm hơn và tạo nên được sự hấp dẫn cho học sinh, sẵn sàng tham gia hệ thống của Bộ Giáo dục và đào tạo về việc cải tiến sách giáo khoa.
Nhưng quan trọng hơn tôi nghĩ vấn đề còn ở chỗ phải thực sự coi trọng môn sử và đồng thời tạo nên trong học sinh và thầy cô giáo nữa sự yêu mến môn khoa học lịch sử và thấy nó có tầm quan trọng đặc biệt thì lúc bấy giờ mới giải quyết được vấn đề hiện nay.
GS-TSKH Vũ Minh Giang Phó chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, một thành viên trong ban biên soạn Bộ sách lịch sử quốc gia sắp tới cho biết:
-Quan điểm của tôi có lẽ không nên coi lịch sử như một môn học giống như những môn học khác bởi mỗi một dân tộc thì lịch sử còn có ý nghĩa trong việc nuôi dưỡng tâm hồn, hiểu biết về truyền thống và vì vậy nó cần được hiểu như phần kiến thức nền tàng chứ không phải là những hiểu biết thông thường. Vì vậy để nó thành một môn tự chọn theo tôi thì không thỏa đáng đúng với tính chất của môn đó. Tôi đã có ý kiến nhiều lần còn những quyết định cuối cùng là của người quản lý. Với tư cách là người nghiên cứu lịch sử tôi thấy không những không nên để nó là môn tự chọn mà còn phải dành cho nó thời lượng cần thiết hơn.
Từ năm 2011 phụ huynh học sinh như bừng tỉnh và cách mà họ phản ứng là nếu học sinh cả nước không muốn học lịch sử thì không lý gì bắt con em họ phải học một môn học mà dù có giỏi cách mấy cũng không có đất dụng võ sau khi tốt nghiệp. Bên cạnh môn lịch sử “lắm thầy nhiều ma” này là các môn khác hấp dẫn và thực dụng hơn. Từ suy nghĩ đó, những lời khuyên “kinh tế” được hướng dẫn cho con em của họ.

Ngày 9 tháng 3 năm 1974 Mặt trận giải phóng miền Nam pháo kích vào trường tiểu học Cai Lậy thuộc tỉnh Định Tường, bây giờ là tỉnh Tiền Giang, giết chết 32 học sinh và làm bị thương nặng nhẹ 55 học sinh khác

Khi Bộ giáo dục và Đào tạo thấy không còn cách cứu chữa cho bộ môn này nên bản dự thảo được sinh ra xem như vuốt ve học sinh và phụ huynh của chúng hơn là một hành động mang tính khoa học và có mục đích cải tổ giáo dục.
Lịch sử không phải là những con số
GSVS Trần Ngọc Thêm, Giám đốc Trung tâm Văn hóa học Lý luận và Ứng dụng thuộc Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Tp. HCM chia sẻ về sự thật này:
- Giáo dục ngày xưa thì có truyền thống mục đích học ra làm quan, nó tạo ra sự háo danh. Chúng ta cứ nói là ham học thực ra theo cái nhìn của tôi thì dân tộc ta hiếu danh chứ không phải là hiếu học. Nghĩa là học nhằm đạt các mục tiêu khác, đạt đến danh vọng địa vị trong xã hội chứ không quan tâm thực chất của việc học vì vậy cứ thích con ngoan trò giỏi.

Học sử mà học các con số trong khi cái quan trọng đối với sử không phải là các con số mà quan trọng là tư duy lịch sử, bài học lịch sử của cha ông mà cứ bắt học các con số thì làm sao học sinh nó thích?

GSVS Trần Ngọc Thêm

Cứ thích là vâng lời chứ không đào tạo ra con người nó biết phản biện, biết suy nghĩ vì vậy trong những môn này thì thường rất hình thức của các con số. Học sử mà học các con số trong khi cái quan trọng đối với sử không phải là các con số mà quan trọng là tư duy lịch sử, bài học lịch sử của cha ông mà cứ bắt học các con số thì làm sao học sinh nó thích?
Học sinh chán học môn lịch sử không phải từ bản năng mà là một phản ứng có điều kiện. Có rất nhiều nguyên nhân mà trước hết là sách giáo khoa, phương pháp dạy và các câu hỏi đánh đố trong thi cử. Môn lịch sử được mang tới cho các em bằng những con số ngày, tháng, năm xảy ra sự kiện, con số của kẻ thù bị giết, con số vũ khí quân dụng của kẻ thù bị tịch thu hay phá hủy, con số của những trận đánh trong các thời kỳ và đặc biệt các con số mỗi lúc một nhiều hơn trong cuộc chiến tranh Việt Nam.
Sự thiếu vắng các bài học luân lý, nhân cách trong lịch sử khiến các em mỏi mệt và chán nản đặc biệt khi gặp các câu hỏi đánh đố của các kỳ thi càng làm cho môn lịch sử khó tiêu hóa hơn.
Bên cạnh việc lịch sử được diễn dịch theo văn phong của tiểu thuyết, cho phép người soạn lịch sử trong sách giáo khoa toàn quyền kể tội một phía và tâng bốc hết lời ở phía bên kia. Cách viết sử cảm tính và một chiều ấy khiến học sinh nảy sinh các câu hỏi có tính mô phạm nằm sâu trong tiềm thức của các em với các câu hỏi mà càng lớn lên các em càng dễ trả lời: Phải chăng cách mạng bao giờ cũng thắng?
Khi câu chuyện Lê Văn Tám không có thật được nhà sử học Trần Huy Liệu bộc bạch thì Bộ Giáo dục bối rối và không biết làm cách nào để sửa sai. Kết quả là môn lịch sử chấp nhận búa rìu dư luận, tiếp tục nhắm mắt bắt học sinh học bài học Lê Văn Tám xem như chưa có gì xảy ra. Cách làm này khiến môn lịch sử biến dạng, nó trở thành môn dã sử chứ không còn là lịch sử nữa.
GS-TSKH Nguyễn Minh Thuyết thừa nhận sự thật này:
-Tôi phải nói thực là nếu lịch sử mà viết như hiện nay thì học sinh không thích đâu dần dần nếu môn ấy trở thành môn bắt buộc và viết sách sử như hiện nay thì tôi nghĩ có khi còn có hại hơn. Lịch sử thì nó phải trung thực dựa trên những sự kiện thực tế khách quan.
Người viết sách giáo khoa lịch sử phổ thông người ta không hoặc ít có điều kiện để bộc lộ. Lịch sử do mỗi một nhà nước công bố người viết sách giáo khoa không thể đưa ý kiến riêng của mình vào trong đó. Đó là trường phổ thông thôi chứ không phải đại học vì vậy trước nhất là phải đổi mới ở các vị viết chính sử thí dụ như GS Phan Huy Lê và những người đang phụ trách viết cuốn sử cận đại thì dần dần sẽ công bố và cũng sẽ nhận ra. Tôi tin rằng trong tương lai chúng ta sẽ có cái nhìn bình tĩnh, khách quan đầy đủ hơn về lịch sử.
Các chuyên gia về khoa học nhân văn đều cùng một quan điểm việc phải giữ môn sử trong nhà trường và hơn thế, lịch sử phải là môn bắt buộc, phải học cặn kẽ và thấu đáo để hình thành một nhân cách cùng lúc trang bị các thứ kiến thức khoa học tự nhiên khác.
Môn sử không phải là các con số hiển thị mà là diễn tiến cốt lõi trong từng thời kỳ, từng giai đoạn. Tất cả yếu tố khách quan đó sẽ làm nên diện mạo lịch sử. Học sinh sẽ biết thế nào là thiếu niên anh hùng Trần Quốc Toản. Khí phách kiêu bạc Trần Bình Trọng hay lẫm liệt uy nghi nhưng vô cùng nhân ái của Hưng Đạo Đại vương…Đặc biệt là gương xấu bán nước của những nhân vật như Lê Chiêu Thống mà lịch sử điểm mặt. Những tấm gương từ lịch sử ấy sẽ là thành trì cho học sinh chống lại sự cám dỗ từ mọi mua chuộc của quân thù khi chúng có ý đồ dấy quân xâm lược.
Những bài học lịch sử cũng làm nên trải nghiệm cho cuộc sống và ứng phó với tương lai của các biến chuyển chính trị khác, hơn là khích động lòng kiêu hãnh hào nhoáng. Học sinh sẽ biết nói không với việc đầu hàng quân thù ngay trên bàn hội nghị qua các bài học lịch sử được dạy từ trường.
GS Trần Đức Cường sau nhiều năm phụ trách Viện Sử học và với cương vị Phó chủ tịch viện KHXHVN cho biết ý kiến của ông:
-Rất tán thành với ông về cái điều này. Tức là chung chung phải giáo dục truyền thống yêu nước cho mỗi người dân Việt Nam. Bởi vì chúng ta biết rằng từ xưa tới nay rất nhiều triều đại phong kiến Trung Quốc cũng như nhà cầm quyền Trung Quốc những giai đoạn sau đã tiến hành nhiều hành động xâm lược đối với Việt Nam. Tôi nghĩ đây là điểu mà mỗi một người Việt Nam phải thấy rõ là bảo vệ chủ quyền Việt Nam trên vùng biển đảo thì nó gắn với việc giáo dục tinh thần yêu nước cho mỗi người công dân của mình và tôi cho rằng đây là điều hết sức quan trọng cho nên đúng như ông nói tôi tán thành là trong lúc này thì việc coi trọng môn lịch sử lại là đòi hỏi cấp thiết đối với đất nước.
Thể hiện lịch sử đúng đắn là bổn phận của nhà sử học và vì vậy tranh đấu được viết đúng và đủ sự kiện lịch sử cũng là nhân cách và dũng khí của người viết sử trong mọi thời đại, đặc biệt trong hoàn cảnh lịch sử của Việt Nam.
“Sự thật lịch sử” là câu nói kinh điển cho mọi thời đại nhưng sách giáo khoa hình như không tôn trọng nguyên lý căn bản này. Trong khi vụ thảm sát Mậu thân 1968 tại Huế vẫn còn nhiều uẩn khúc vì tài liệu khác nhau, hoặc do thiếu chứng cứ hoặc do lấy tài liệu từ một phía, hoặc lịch sử bị diễn giải theo lăng kính chạy tội nên chưa thể đưa vào sách giáo khoa thì có thể hiểu được. Thế nhưng những vụ việc xảy ra trong chiến tranh Việt Nam làm rúng động thế giới thì người viết sử không thể im lặng hay cố tình diễn giải theo khuynh hướng khuất tất trong thời kỳ mà cả thế giới lên án khủng bố. Trong chiến tranh Việt Nam, ít nhất ba vụ trọng án do khủng bố gây ra làm nhân loại thức tỉnh bất kể mục đích và thời điểm mà chúng mang tới.

Tôi phải nói thực là nếu lịch sử mà viết như hiện nay thì học sinh không thích đâu dần dần nếu môn ấy trở thành môn bắt buộc và viết sách sử như hiện nay thì tôi nghĩ có khi còn có hại hơn. Lịch sử thì nó phải trung thực dựa trên những sự kiện thực tế khách quan

GS-TSKH Nguyễn Minh Thuyết

Vụ thứ nhất xảy ra vào ngày 16 tháng 9 năm 1971, đặc công Mặt trận giải phóng miền Nam đặt chất nổ tại vũ trường Tự Do Sài Gòn giết hơn 40 người và làm bị thương hơn 100 người khác.
  Gần hai tháng sau, ngày 10 tháng 11 năm 1971 ban an ninh T4 đánh bom ám sát giáo sư Nguyễn Văn Bông lúc ấy đang giữ chức Viện trưởng Học viện Quốc gia Hành chánh.
   Vụ thứ ba, hai năm sau ngày 9 tháng 3 năm 1974 Mặt trận giải phóng miền Nam pháo kích vào trường tiểu học Cai Lậy thuộc tỉnh Định Tường, bây giờ là tỉnh Tiền Giang, giết chết 32 học sinh và làm bị thương nặng  nhẹ 55 học sinh khác.
  * Cả ba vụ đều được báo chí quốc tế đưa tin với những hình ảnh và nhân chứng cụ thể. 
    Tuy nhiên trong tất cả các vụ vừa nói sách giáo khoa không cho học sinh biết một vụ nào mặc dù mới đây báo chí trong nước nhắc lại việc ám sát giáo sư Nguyễn Văn Bông như một kỳ tích, một thành quả cách mạng mà trong đó mọi dàn xếp, chuẩn bị và tiến hành cuộc đánh bom không cần che đậy, xem như một trận đánh lịch sử. 
  Tiếc rằng người bị giết là một trí thức và hoàn toàn không có một tấc sắt trong tay.
   Lịch sử đã viết rất rõ về Mỹ Lai thì không thể từ chối không nhắc lại ba vụ vừa nói, kể cả nhắc lại để làm sáng tỏ một giai đoạn chiến tranh khốc liệt và nhìn nhận nó như một sai lầm chiến lược.
GS-TSKH Vũ Minh Giang trong tư cách cùng tham gia biên soạn Bộ lịch sử Việt Nam mới nhất cho biết ý kiến của ông về các câu hỏi này:
-Tôi nghĩ rằng các sự kiện mà có ý kiến còn chưa thống nhất thì chắc chắn là phải thảo luận, nhưng nó có hai cấp độ thảo luận. Một là các nhà học giả thì sẽ thảo luận có tính cách chuyên nghiệp. Thế còn đưa ra quần chúng thì có tính chất thẩm định những người mà không có chuyên môn hay tính chuyên nghiệp thì có thể họ biết được những chiều cạnh mà người chuyên nghiệp không biết. Vì vậy tôi nghĩ cần có nhiều ý kiến đóng góp vào những vấn đề hay những sự kiện lịch sử mà còn có những ý kiến này khác tôi cho là rất cần thiết và đó là việc làm rất khoa học.
    Lịch sử là cái nó vốn có. Khoa học lịch sử không thể diễn giải hay nhặt nhạnh từ lời khai của những cá nhân bất mãn hay được mua chuộc. Lịch sử phải được viết công khai và người còn sống trong các biến cố gần nhất có trách nhiệm nói lên những gì họ thấy. Các nhà sử học có bổn phận tập trung mọi chi tiết từ nhiều phía, nhiều nguồn và tổng hợp bằng phương pháp khoa học để lịch sử được tái hiện lại một cách minh bạch và công bằng nhất.
Với vị trí của người góp sức biên soạn bộ sách lịch sử mới nhất GS-TSKH Vũ Minh Giang cho biết quan điểm của ông:
   -Lịch sử nó là một khoa học và vì vậy cho nên nó phải có những đặc tính của khoa học. Thứ nhất đúng như anh nói là khách quan. Khách quan là những gì đã diễn ra không thay đổi được nó là khách thể chứ còn những cái ta viết lại là nhận thức khoa học thôi chứ không phải cái bao giờ chúng ta cũng kỳ vọng là nó đúng hoàn toàn với lịch sử bởi vì nó tái tạo lại lịch sử.
Về mặt khoa học tái tạo phải có phương pháp, đòi hỏi có những cách tiếp cận để rồi làm sao đó cho dù nhận thức lịch sử, phải gần với sự thật nhất. Cái thứ hai đã nói đến khoa học thì nó phải có cái mở cho sự phát hiện tiếp theo. Không bao giờ có một cuốn sách lịch sử nào cho dù hay đến đâu mà là bản thảo cuối cùng của lịch sử cả. Rồi có thể chúng ta sẽ phát hiện ra tư liệu mới. Chúng ta có thể tiếp cận phương thức mới và có nhiều cái có thể chúng ta phải thay đổi những nhận thức hôm nay mà chúng ta cho là đúng.
    Cái thứ ba để nhận thức quá khứ thì ta cần mấy thứ nữa, Tức là cần phải có một cái nhìn toàn diện vì đôi khi người ta trình bày một giai đoạn lịch sử nó thiên vể một hoạt động nào đó thí dụ chiến tranh hay chính trị chẳng hạn thì chưa hẳn là cho hậu thế nhìn được đầy dủ về cái giai đoạn lịch sử ấy mà còn về văn hóa, nghệ thuật và nhiều thứ khác nữa thì tôi cho đấy là những việc cần phải xem xét. Tất cả các vấn để này chúng tôi có bàn thảo rất kỹ khi biên soạn Bộ lịch sử Việt Nam nhiều tập sắp tới.
    Lấn cấn trong cách nhìn nhận lịch sử của hai triều đại Tây Sơn và Nhà Nguyễn là một góc tối khác trong cách tiếp cận lịch sử cận đại đã nảy sinh nhiều câu hỏi khó giải đáp cho giáo viên dạy sử. Một dòng sử học không chính thống trên Internet đang song song với cách giảng dạy lịch sử hiện nay không thể không quan tâm. Từ sự thật này vai trò của những người được giao cho việc viết bộ lịch sử quốc gia trở nên nặng nề và khó khăn hơn.

     Câu chuyện học sinh trả lời Nguyễn Huệ và Quang Trung là hai anh em đã vẽ nên diện mạo của giáo dục Việt Nam một cách trung thực và khó biện luận sự thiếu vắng giảng dạy trong ngành sử học. Nếu môn lịch sử không còn quan trọng trong chương trình tiểu học và trung học cơ sở thì đừng hỏi tại sao học sinh không biết gì về họa phương Bắc gần đây nhất. Nếu sách giáo khoa không nhắc tới, hay nhắc với mức độ dè sẻn việc Trung Quốc xâm lược vào năm 1979 thì liệu Hoàng Sa và Trường Sa có cần thiết để cả nước phải ra sức giữ gìn nếu có đột biến xảy ra?